Μηνιγγίωμα

Τί είναι το μηνιγγίωμα;

Το μηνιγγίωμα είναι ένας όγκος, ο οποίος προέρχεται από τις μήνιγγες (τις προστατευτικές μεμβράνες που καλύπτουν τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό). τα περισσότερα μηνιγγιώματα είναι καλοήθη και παρουσιάζουν αργή ανάπτυξη. Σε σπάνιες περιπτώσεις όμως μπορεί να έχουν και κακοήθη χαρακτήρα. Είναι ο πιο συχνός τύπος όγκου που εμφανίζεται στο κεφάλι. Παρατηρείται πιο συχνά σε γυναίκες. Διαγιγνώσκεται συνήθως σε ηλικιωμένους ασθενείς. Μπορεί όμως να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία.

Ο εγκέφαλος και ο νωτιαίος μυελός καλύπτονται από τρεις προστατευτικές μεμβράνες, τις μήνιγγες. Από έξω προς τα μέσα συναντάμε τη σκληρά, κατόπιν την αραχνοειδή και εσωτερικά την χοριοειδή μήνιγγα. Τα μηνιγγιώματα σχηματίζονται από τα αραχνοειδή κύτταρα της μεσαίας μήνιγγας και είναι σταθερά προσκολλημένα σε αυτήν. Κάποια από αυτά μπορεί να περιέχουν κύστεις, άλλα αποτιτανώσεις και άλλα πάρα πολλά μικρά αγγεία. Καθώς τείνουν να αυξάνονται προς τα έσω προκαλούν συνήθως πίεση στο εγκεφαλικό παρέγχυμα και στο νωτιαίο μυελό. Μπορεί να αναπτυχθούν και προς τα έξω προκαλώντας πάχυνση του κρανίου (υπερόστωση) ή διήθηση του.

Στεφανιαία τομή μαγνητικής τομογραφίας εγκεφάλου. Διαφαίνεται μηνιγγίωμα πλάγια της μέσης γραμμής δεξιά που διηθεί το κρανίο.

Λόγω της αργής εξέλιξής τους, δεν είναι απαραίτητη η άμεση αντιμετώπισή τους σε όλες τις περιπτώσεις. Συχνά αρκεί η τακτική παρακολούθηση των ασθενών. Η θεραπεία έγκειται κυρίως στην εξαίρεση του όγκου και στην άρση των πιεστικών φαινομένων στον εγκέφαλο.

Με ποια συμπτώματα εκδηλώνεται το μηνιγγίωμα;

Τα συμπτώματα του μηνιγγιώματος παρουσιάζουν συνήθως αργή εξέλιξη και εξαρτώνται από την εντόπιση του μηνιγγιώματος.

Το μηνιγγίωμα μπορεί να προκαλέσει:

εστιακά νευρολογικά συμπτώματα. Ανάλογα με την περιοχή του εγκεφάλου που δέχεται πίεση μπορεί να εκδηλωθεί αδυναμία στο χέρι, αδυναμία στο πόδι, διαταραχές στην όραση, διαταραχές στη ομιλία, απώλεια μνήμης, μουδιάσματα στο χέρι, μουδιάσματα στο πόδι, ανοσμία, απώλεια ακοής, εμβοές
διαταραχές της συμπεριφοράς και της προσωπικότητας (σε πίεση του πρόσθιου, μετωπιαίου λοβού του εγκεφάλου)
επιληπτικές κρίσεις
γενικευμένα συμπτώματα από την συνολική αύξηση της πίεσης μέσα στο κεφάλι: πονοκέφαλος, ζάλη, ναυτία, έμετοι
μπορεί να είναι πλήρως ασυμπτωματικά

Λόγω της αργής εξέλιξής τους, δεν είναι απαραίτητη η άμεση αντιμετώπισή τους σε όλες τις περιπτώσεις. Η θεραπεία έγκειται κυρίως στην εξαίρεση του όγκου και στην άρση των πιεστικών φαινομένων στον εγκέφαλο.

Πώς ταξινομείται το μηνιγγίωμα;

Το μηνιγγίωμα ταξινομείται ανάλογα με τον τύπο των κυττάρων και το βαθμό κακοήθειας:

Βαθμού Ι, καλόηθες. Έχει την πιο αργή ανάπτυξη. Εάν δεν προκαλεί συμπτώματα μπορεί να αντιμετωπισθεί με απλή παρακολούθηση και περιοδικό έλεγχο με μαγνητικές τομογραφίες. Σε περίπτωση συμπτωμάτων ή σε σημαντική εξέλιξη συνιστάται η χειρουργική εξαίρεση. Σε ασθενείς, στους οποίους επιτυγχάνεται ολική εξαίρεση του μηνιγγιώματος δεν απαιτείται πρόσθετη θεραπεία. Σε ασθενείς με μερική εξαίρεση μπορεί να χρειαστεί ακτινοθεραπεία μετά την επέμβαση.
Βαθμού ΙΙ, άτυπο. Παρουσιάζει λίγο πιο επιθετική ανάπτυξη από το προηγούμενο και παρουσιάζει μεγαλύτερα ποσοστά υποτροπής. Η χειρουργική εξαίρεση είναι η θεραπεία εκλογής. Κάποια θα χρειαστούν πρόσθετη ακτινοθεραπεία.
Βαθμού ΙΙΙ, κακόηθες. Παρουσιάζει την πιο επιθετική συμπεριφορά και ονομάζονται αναπλαστικό. Αποτελεί λιγότερο από το 1% των μηνιγγιωμάτων. Θεραπεία πρώτης γραμμής είναι η χειρουργική εξαίρεση, η οποία ακολουθείται συνήθως από ακτινοθεραπεία. Σε περίπτωση υποτροπής βοηθά η χημειοθεραπεία.

Ποιες είναι οι αιτίες εμφάνισης του μηνιγγιώματος;

Οι αιτίες του μηνιγγιώματος δεν είναι πλήρως γνωστές. Γνωρίζουμε ότι για κάποιο λόγο κάποια κύτταρα των μηνίγγων του εγκεφάλου αρχίζουν να πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα και οδηγούν στην εμφάνιση του.

Παραμένει σχετικά άγνωστο αν αυτό οφείλεται σε κάποια γονίδια που κληρονομούμε (αυτό συμβαίνει στο σύνδρομο της νευροϊνωμάτωσης όπου έχουμε εμφάνιση μηνιγγιωμάτων μαζί με άλλους όγκους του νευρικού συστήματος), σε ορμονικούς παράγοντες (σχετίζεται πιθανώς και με τη συχνότερη εμφάνιση στις γυναίκες), σε έκθεση σε ακτινοβολία ή σε άλλους παράγοντες.

Ποιους παράγοντες κινδύνου εμφάνισης του μηνιγγιώματος γνωρίζουμε;

Το μηνιγγίωμα έχει τους εξής παράγοντες κινδύνου εμφάνισης:

Έκθεση σε ακτινοβολία. Η ακτινοθεραπεία με έκθεση της κεφαλής μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης μηνιγγιώματος.
Ορμονικοί παράγοντες. Η συχνότερη εμφάνιση του μηνιγγιώματος στις γυναίκες έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι παίζουν κάποιο ρόλο οι γυναικείες ορμόνες.
Κληρονομούμενες γενετικές ασθένειες. Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η νευροϊνωμάτωση.
Παχυσαρκία. Η παχυσαρκία θεωρείται παράγοντας κινδύνου για πολλά είδη νεοπλασιών. Σε διάφορες μεγάλες έρευνες έχει διαπιστωθεί μεγαλύτερη συχνότητα μηνιγγιωμάτων σε παχύσαρκους ασθενείς. O ακριβής συσχετισμός είναι άγνωστος.

Πως γίνεται η διάγνωση του μηνιγγιώματος;

Η διάγνωση του μηνιγγιώματος μπορεί να είναι δύσκολη διότι ο όγκος μεγαλώνει συνήθως πολύ αργά. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι ελάχιστα και να αποδοθούν σε άλλες καταστάσεις ή να ερμηνευτούν ως φυσιολογικά σημεία γήρανσης.

Για τη διάγνωση του μηνιγγιώματος είναι απαραίτητη η λεπτομερής νευρολογική εξέταση καθώς και η διενέργεια απεικονιστικών εξετάσεων:

Αξονική τομογραφία εγκεφάλου. Με τη χρήση ακτίνων Χ και ισχυρών υπολογιστών δημιουργούνται μορφολογο-ανατομικές τομές του εγκεφάλου.
Μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου. Με τη χρήση μαγνητικού πεδίου και ραδιοσυχνοτήτων (χωρίς επικίνδυνη ακτινοβολία) δημιουργούνται εικόνες του εγκεφάλου σε τρία επίπεδα. Η μαγνητική τομογραφία δίνει πολύ καλή και λεπτομερή εικόνα των ανατομικών και παθολογικών στοιχείων.

Μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου, στεφανιαία τομή, Τ2. Διαφαίνεται μηνιγγίωμα δίπλα στη μέση γραμμή.

Από ποιους παράγοντες εξαρτάται η θεραπεία του μηνιγγιώματος;

Η θεραπεία του μηνιγγιώματος εξαρτάται από τους εξής παράγοντες:

Το μέγεθος και την εντόπιση του μηνιγγιώματος.
Από το ρυθμό ανάπτυξης και την επιθετικότητα του μηνιγγιώματος.
Την ηλικία και τη γενική υγεία του ασθενούς.
Τους εκάστοτε στόχους της θεραπείας

Ποια είναι η θεραπεία του μηνιγγιώματος;

Η θεραπεία του μηνιγγιώματος μπορεί να περιλαμβάνει τα εξής:

Παρακολούθηση του μηνιγγιώματος

Δεν είναι απαραίτητη η άμεση επιθετική θεραπεία σε αρκετές περιπτώσεις. Ένα μικρό μηνιγγίωμα που αναπτύσσεται αργά και δεν προκαλεί συμπτώματα μπορεί να μείνει χωρίς θεραπεία. Εάν επιλεχθεί αυτή η οδός, θα γίνονται περιοδικά εξετάσεις με μαγνητική τομογραφία (εξέταση χωρίς ακτινοβολία) και να αξιολογηθούν σημεία ανάπτυξης του όγκου.

Χειρουργική εξαίρεση μηνιγγιώματος

Εάν το μηνιγγίωμα προκαλεί συμπτώματα ή παρουσιάζει σημεία αύξησης επιλέγεται στις περισσότερες περιπτώσεις η χειρουργική εξαίρεση. Στόχος είναι η ολική εξαίρεση του όγκου. Σε αρκετές περιπτώσεις αυτό δεν είναι δυνατόν λόγω της γειτνίασης του μηνιγγιώματος με ευαίσθητες περιοχές του εγκεφάλου. Τότε επιχειρείται η μεγαλύτερη δυνατή εξαίρεση με την μέγιστη δυνατή ασφάλεια. Το είδος της θεραπείας μετά τη χειρουργική εξαίρεση εξαρτάται από διάφορους παράγοντες:

Εάν δεν υπάρχει υπόλοιπο όγκου δε χρειάζεται περαιτέρω θεραπεία. Θα διενεργούνται όμως έλεγχοι με μαγνητική τομογραφία σε καθορισμένα διαστήματα.
Εάν το μηνιγγίωμα είναι καλοήθες και υπάρχει μικρό υπόλειμμα όγκου, πιθανώς να επιλεχθεί αρχικά η παρακολούθηση. Μια εναλλακτική αποτελεί η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική.
Εάν το μηνιγγίωμα είναι άτυπο ή κακοήθες, θα ακολουθήσει κάποια μορφή ακτινοθεραπείας.

Ακτινοθεραπεία μηνιγγιώματος

Εάν το μηνιγγίωμα δε μπορεί να εξαιρεθεί πλήρως χειρουργικά, πιθανότατα να χρειαστεί κάποια μορφή ακτινοθεραπείας μετά τη χειρουργική επέμβαση ή στη θέση αυτής. Σκοπός της ακτινοθεραπείας είναι η καταστροφή των υπολειπόμενων κυττάρων του μηνιγγιώματος και η παρεμπόδιση της υποτροπής. Χρησιμοποιούνται ειδικά μηχανήματα που “βομβαρδίζουν” τον όγκο με ακτίνες υψηλής ενέργειας. Νέες, προηγμένες τεχνικές επιτρέπουν μεγάλη δόση ακτινοβολίας στα κύτταρα του όγκου και πολύ μικρές δόσεις στους γύρω υγιείς ιστούς. Στις επιλογές ακτινοθεραπείας για το μηνιγγίωμα περιλαμβάνονται:

Στερεοτακτική ακτινοχειρουργική (Stereotactic radiosurgery, SRS)
Κλασματική στερεοτακτική ακτινοθεραπεία (Fractionated stereotactic radiosurgery, SRT)
Ακτινοβολία μεταβαλλόμενης έντασης δέσμης (Intensity-modulated radiation therapy, IMRT)
Ακτινοβολία πρωτονίων (Proton beam radiation)